Postępowanie egzekucyjne, czy też komornicze, jest formą przymusowej egzekucji roszczenia, którego dobrowolnego spełnienia odmówił wcześniej dłużnik, bądź też z przyczyn losowych nie mógł go dobrowolnie spełnić. Dla dłużnika zatem wiąże się ono z przymusowym uregulowaniem zobowiązania nakazanym prawomocnym wyrokiem sądu. Podstawą do wszczęcia egzekucji jest tzw. klauzula wykonalności, która jest nadawana przez sąd na wniosek wierzyciela lub w niektórych wypadkach (np. roszczenia alimentacyjne) z urzędu po przeprowadzeniu postępowaniu sądowym. Wyrok sądu zasądzający należności opatrzony klauzulą wykonalności stanowi tytuł wykonawczy, który jest podstawą do wystąpienia wierzyciela z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.
Pomimo skutecznego wszczęcia postępowania egzekucyjnego, dłużnik nie pozostaje bez żądnej ochrony. Zdarzają się w praktyce sytuacje, gdzie egzekucja w zasadzie nie powinna mieć miejsca, a jednak zostaje wdrożona. Środkiem ochrony są powództwa przeciwegzekucyjne, czyli merytoryczne środki zmierzające do podważenia tytułu wykonawczego jego wykonalności w całości lub w części. Zmierzają one do podważenia zasadności lub dopuszczalności egzekucji, a w konsekwencji uniemożliwienie trwale lub czasowo przeprowadzenia jakiejkolwiek egzekucji na podstawie tego tytułu wykonawczego. Podstawą do wystąpienia z takim powództwem jest art. 840 Kodeksu postępowania cywilnego. Przykładem jak wygląda takie powództwo w praktyce jest sytuacja, w której sąd zasądził od Jana na rzecz Adama kwotę 20.000,00 złotych. Na wniosek Adama zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne. Jan dokonał skutecznego potrącenia wierzytelności objętej wyrokiem wobec Adama w kwocie 5.000,00 złotych. W zaistniałym przykładzie Jan może domagać się poprzez wniesienie powództwa przeciwegzekucyjnego pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w zakresie 5.000,00 złotych.
Powództwo przeciwegzekucyjne dzieli się na dwa rodzaje: pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego (powództwo opozycyjne) oraz zwolnienie spod egzekucji (powództwo ekscydencyjne). Powództwo opozycyjne to podstawowy instrument służący dłużnikowi w sytuacji, gdy nie było podstaw do wszczęcia przeciwko niemu egzekucji komorniczej. Podstawą do wniesienia takiego powództwa jest:
– wystąpienie zdarzenia, wskutek którego wierzytelność wygasła lub nie może być egzekwowana,
– zobowiązanie zostało spłacone przez dłużnika,
– udowodnienie przez małżonka dłużnika (powództwo może wytoczyć w tym wypadku małżonek dłużnika), przeciwko któremu nadano klauzulę wykonalności, że egzekwowane zobowiązanie nie należy się wierzycielowi (np. zostało już spłacone).
Drugim rodzajem powództwa jest powództwo interwencyjne. Nie służy ono samemu dłużnikowi, ale osobie trzeciej, w przypadku jeśli jej majątek został np. przez pomyłkę objęty egzekucją. Poprzez wniesienie takiego powództwa poszkodowany może żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji.
Powództwa przeciwegzekucyjne wytacza się przeciwko wierzycielowi (jednemu bądź kilku). Dodatkowo w przypadku powództwa interwencyjnego jeśli istnieje spór pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią w zakresie tego, kto jest właścicielem przedmiotu objętego egzekucją, powództwo należy wytoczyć również przeciwko dłużnikowi.
O ile powództwo opozycyjne nie jest ograniczone ścisłym terminem (można je wytoczyć do czasu, póki wobec dłużnika toczy się egzekucja), to w przypadku powództwa interwencyjnego co do zasady można je wnieść jedynie w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu praw. Gdy termin upłynął osoba trzecia może żądać zwrotu świadczenia, które zostało wyegzekwowane lub naprawienia szkody powstałej na skutek egzekucji skierowanej do należącego do niej przedmiotu.
Powództwo przeciwegzekucyjne rozpoznaje sąd, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja natomiast w przypadku, gdy egzekucja jeszcze nie została wszczęta, wtedy sądem właściwym jest sąd właściwy miejscowo. Dodatkowo omawiane powództwo podlega opłacie sądowej:
– gdy wartość przedmiotu sporu nie jest wyższa niż 20.000,00 złotych pobierana jest opłata zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych,
– gdy wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 20.000,00 złotych, jednakże nie jest wyższa niż 40.000,00 złotych, pozew podlega opłacie stosunkowej w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu (art. zgodnie z art. 13 ust. 2 ww. ustawy),
– gdy wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 40.000,00 złotych, pozew podlega opłacie stałej w wysokości 2.000,00 złotych (zgodnie z art. 13c pkt 2 ww. ustawy).
Dłużnik ma prawo również kwestionować sposób prowadzenia egzekucji przez komornika poprzez złożenie skargi na czynności komornika. Podstawą do kwestionowania jego działań jest przewlekłe prowadzenie egzekucji oraz każde naruszenie przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego. Skargę można wnieść w terminie do 7 dni od dnia, w którym nastąpiło naruszenie przepisów.
