Dożywocie potocznie raczej kojarzy nam się z pojęciem najsurowszej kary na jaką skazać może sąd. Niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, że umowa o dożywocie to jeden z rodzajów umów, jakie opisane są w Kodeksie Cywilnym.
Jej zadaniem w skrócie jest zapewnienie dożywotniej opieki w zamian za przekazanie własności nieruchomości. Na początek najłatwiej wytłumaczyć jej działanie na podstawie odpowiedniego przykładu.
Przykład:
Babcia była w podeszłym wieku i otrzymywała niewysoką emeryturę. Miała jednak mieszkanie, którego była właścicielem. Po zrobieniu zakupów i opłaceniu rachunków, niewiele pieniędzy pozostawało jej na życie. Ponadto regularnie brakowało jej pieniędzy na wykupienie leków. Zawarła więc z wnuczką umowę dożywocia i przekazała jej mieszkanie, a w zamian wnuczka zobowiązała się do pokrywania kosztów utrzymania babci, w tym przede wszystkim jej leków.
Jak widać na powyższym przykładzie umowa o dożywocie polega na przekazanie własności nieruchomości, a więc mieszkania, domu czy działki, w zamian za potrzebne świadczenia i opiekę do końca swojego życia. Nabywca takiego mieszkania czy domu musi zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie, którego szczegóły i warunki strony mogą dowolnie i w zależności od potrzeb ustalić i opisać właśnie w umowie. Kodeks Cywilny przewiduje, że jeżeli strony nie umówiły się inaczej, nabywca powinien:
1. Przyjąć zbywcę jako domownika,
2. Dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału,
3. Zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie,
4. Sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom.
Czy każdy może sporządzić i podpisać umowę dożywocia?
Odpowiedź brzmi nie. O ile sam projekt umowy dożywocia strony mogą sporządzić same lub zlecić jego sporządzenie profesjonalnemu prawnikowi np. adwokatowi. O tyle umowa dożywocia musi zostać zawarta i podpisana przed notariuszem. W innym przypadku będzie po prostu nieważna. Wynika to z faktu, że dla przeniesienia własności nieruchomości zastrzeżona jest forma właśnie aktu notarialnego, tak jak np. przy umowie sprzedaży nieruchomości. Notariusz również może przygotować na prośbę stron projekt takiej umowy. Przy przygotowaniu projektu umowy dożywocia pomoc profesjonalnego prawnika np. adwokata lub notariusza będzie potrzebna szczególnie wtedy, gdy strony zdecydują się szeroko opisać świadczenia i opiekę, jaką zapewniać będzie zbywcy nowy właściciel nieruchomości.
Co się dzieje po zawarciu umowy dożywocia?
Po podpisaniu umowy dożywocia notariusz informuje odpowiedni sąd, który prowadzi księgę wieczystą nieruchomości, o zmianie właściciela nieruchomości. Dodatkowo kieruje wniosek o wpis do księgi wieczystej informacji o prawie dożywocia. Zamieszczenie takiej informacji w księdze wieczystej nieruchomości, która została przekazana na mocy umowy dożywocia ma znaczenie, szczególnie dla osób uprawnionych z dożywocia. Stanowi nie tylko potwierdzenie ich prawa, ale także chroni prawo do dożywotniego utrzymania, w przypadku sprzedaży nieruchomości innym osobom przez osoby zobowiązane z tytułu dożywocia. Nabywca takiej nieruchomości, która w księdze wieczystej ma wpisane prawo dożywocia, musi w dalszym ciągu wykonywać świadczenia i opiekę na rzecz osób uprawnionych z dożywocia.
Co jeszcze warto wiedzieć o dożywociu?
Prawo dożywocia jest niezbywalne, co oznacza, że nie może zostać zbyte przez osobę uprawnioną. Nie może także zostać odziedziczone, czyli nabyte po śmierci osoby uprawnionej przez jej spadkobierców. Po śmierci osoby uprawnionej prawo to wygasa.
Jeżeli prawo dożywocia zostało ustanowione na rzecz kilku osób, np. małżeństwa, a jedna spośród tych osób zmarła, to prawo to ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do świadczeń na rzecz pozostałej przy życiu osoby wciąż uprawnionej z dożywocia.
Przekazać w drodze umowy dożywocia dom, mieszkanie czy działkę można nie tylko na rzecz osób bliskich. Zobowiązanymi z tytułu dożywocia mogą być również osoby niespokrewnione, a nawet organizacje takie jak fundacje czy stowarzyszenia, a nawet firmy.
Umowa dożywocia z praktyki adwokackiej
Jak przy każdej umowie tak również przy dożywociu pojawić się może między stronami spór co do zrozumienia i wykonywania wzajemnych praw i obowiązków. W sytuacji, gdy zostały one opisane w sposób zwięzły, a nawet lakoniczny, zasięgnięcie zaś profesjonalnej porady prawnej i poznanie zapisów Kodeksu Cywilnego nie przyniosło rezultatu, istnieje jeszcze jedno rozwiązanie, które pozwala zakończyć spór bez udawania się do sądu. Mediacja. Z praktyki adwokackiej autora tekstu wynika, że niejeden spór wokół wykonywania umowy dożywocia udało się skutecznie zakończyć właśnie w drodze mediacji.
autor: Adwokat Mateusz Kuźmicki