Zniewaga

1.     Kiedy mamy do czynienia ze zniewagą

 

            Przestępstwo znieważenia przewidziane w art. 216 zostało umiejscowione przez ustawodawcę w rozdziale XXVII Kodeksu karnego jako jedno z przestępstw przeciwko czci i nietykalności cielesnej.  Czynu tego dopuszcza się osoba, która znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła. Kwalifikowanej postaci przestępstwa dopuszcza się ten, kto znieważa za pośrednictwem środków masowego komunikowania.

            Polski system prawa karnego nie przewiduje legalnej definicji zniewagi. W rezultacie czynność wykonawcza przestępstwa znieważenia nie jest określona enumeratywnie. Jest ona określona dość szeroko, a co za tym idzie nieprecyzyjnie. Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego PWN zniewaga jest definiowana jako „naruszenie czyjejś godności[1]. W języku potocznym poprzez znieważenie rozumiemy ubliżanie innej osobie słowem lub czynem lub obrażanie tej osoby. Obraźliwe zachowanie sprawcy czynu może dokonać się na trzy różne sposoby: bezpośrednio w obecności pokrzywdzonego, publicznie pod jego nieobecność albo niepublicznie, z zamiarem, aby zniewaga do pokrzywdzonego doszła. Istotą przestępstwa znieważenia jest takie zachowanie sprawcy czynu, którego celem jest wywołanie osobistego uczucia poniżenia u pokrzywdzonego. Logiczne jest zatem, że pokrzywdzony musi mieć realną możliwość zapoznania się z treścią wypowiedzi bądź czynem sprawcy. Tylko w takim przypadku zachowanie sprawcy może u pokrzywdzonego spowodować uczucie poniżenia.  Nie ma jednak znaczenia czy pokrzywdzony zapoznaje się z treścią zniewagi w chwili jej dokonania czy też w czasie późniejszym, następczo. Jak bowiem wskazano powyżej, również słowa lub czyny dokonane przez sprawcę pod nieobecność pokrzywdzonego mogą finalnie doprowadzić do uczucia poniżenia go. W przypadku działania publicznego sprawcy oraz z zamiarem, by zniewaga dotarła do pokrzywdzonego, wystarczy samo działanie sprawcy w tym charakterze, a bez znaczenia z punktu widzenia realizacji znamion czynu pozostaje fakt, czy pokrzywdzony zniewagę odebrał.

Próbę wykształcenia uniwersalnej definicji zniewagi podjęto na gruncie orzecznictwa sądowego. Chociaż niejednokrotnie rozumienie pojęcia zniewagi różni się od siebie, wydaje się że najpełniejszą definicję na gruncie art. 216 § 1 k.k. zawiera  orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 1932 r., Zb. Orz. 1932, poz. 175, cyt. za: I. Zgoliński [w:] Kodeks karny…, teza nr 3, w którym stwierdzono, że: „poniżenie godności ludzkiej obrażonego, będące zasadniczym czynnikiem składowym karygodnej obrazy osobistej, jest samo przez się pojęciem nader luźnym i względnym, bo zależnym od stopnia kultury i uobyczajnienia, od zapatrywań i zwyczajów danego środowiska, od wzajemnego stosunku stron, od ich wrażliwości i uosobienia, od stanowiska i zawodu obrażonego (i honoru zawodowego), a poniekąd nawet od okoliczności zewnętrznych miejsca i czasu – słowem od całego splotu warunków zdolnych uczynkom, słowom lub gestom nadać piętno karygodnej zniewagi. Każdorazowa ocena obelżywości zachowania się lub odezwania oskarżonego i uznania w nim znamion karygodnej zniewagi należy do sądu wyrokującego.[2]

 

2.     Prywatnoskargowy tryb ściągania przestępstwa

Określone w art. 216 k.k. przestępstwo znieważenia jest jednym z nielicznych przestępstw skodyfikowanych w kodeksie karnym, które ścigane są z oskarżenia prywatnego. Postępowanie prywatnoskargowe jest jednym ze szczególnych trybów postępowania karnego, w którym pokrzywdzony wnosi i popiera akt oskarżenia jako oskarżyciel prywatny. Oznacza to, że ustawodawca uznaje zachowania polegające na znieważeniu innej osoby jako zachowania za szkodliwe społecznie w takim stopniu, iż kwalifikuje je jako przestępstwa, jednakże nie widzi potrzeby ich ścigania przez oskarżyciela publicznego – prokuratora.

 

3.     Sankcja za popełnienie przestępstwa znieważenia

 

Przestępstwo znieważenia jest zagrożone karą grzywny albo karą ograniczenia wolności. Za popełnienie przestępstwa w formie kwalifikowanej tj. za pośrednictwem środków masowego komunikowania obowiązuje dodatkowa sankcja karna w postaci roku pozbawienia wolności. W razie skazania za zniewagę za pomocą środków masowego komunikowania sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Okolicznością istotną jest fakt, że w przypadku gdy zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

 

4.     Przedawnienie karalności

Przedawnienie karalności przestępstwa zniewagi następuje z upływem roku od czasu, w którym pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy owego przestępstwa, jednakże nie później niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia (art. 101 § 2 KK). W razie wszczęcia w tym okresie postępowania przeciwko osobie przedawnienie karalności przestępstwa zniewagi następuje z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu (art. 102 KK).

 



[1] https://sjp.pwn.pl/slowniki/zniewazenie.html

[2] Orzeczenie SN z dnia 28 sierpnia 1932 r., Zb. Orz. 1932, poz. 175, cyt. za: I. Zgoliński [w:] Kodeks karny…, teza nr 3