Rękojmia i gwarancja to dwie niezależne od siebie instytucje prawa cywilnego, z których może skorzystać kupujący. Warto pamiętać, że kupujący ma prawo składać roszczenia z tytułu rękojmi niezależnie od tego, czy gwarancja obejmuje dany produkt czy też nie. Samo udzielenie gwarancji nie wyłącza bowiem, nie ogranicza i nie zawiesza uprawnień kupującego z tytułu rękojmi. W przypadku niemożności spełnienia świadczenia przez gwaranta, kupujący może dochodzić tego samego roszczenia z rękojmi.
Gwarancja jest formą zapewnienia producenta lub sprzedawcy, że dany przedmiot nie ulegnie zepsuciu w określonym terminie. Gdyby tak się jednak stało kupujący ma prawo dochodzić stosownych roszczeń, które określone są przez udzieloną gwarancję. Przyjmuje się, że gwarancja istnieje tylko wtedy, gdy udziela jej sprzedawca, producent towaru, względnie usługodawca. Tym samym oznacza to, że gwarancja nie obowiązuje z mocy samego prawa i powoływać się na nią można tylko wtedy, gdy umowa sprzedaży stanowi o tym jednoznacznie.
Zgodnie z treścią art. 577 Kodeksu cywilnego udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu.
Obowiązki gwaranta mogą w szczególności polegać na zwrocie zapłaconej ceny, wymianie rzeczy bądź jej naprawie oraz zapewnieniu innych usług. Jeżeli została udzielona gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej, uznaje się w razie wątpliwości, że gwarant jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w oświadczeniu gwarancyjnym. Jeżeli nie zastrzeżono innego terminu, termin gwarancji wynosi dwa lata licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.
Z istoty swojej gwarancja ma charakter bezwarunkowy i opiera się na zasadzie ryzyka gwaranta. Dla uruchomienia uprawnień dla kupującego z tego tytułu wystarczające jest zatem ujawnienie istnienia wady rzeczy lub usługi w okresie trwania gwarancji.
Bez istotnego znaczenia jest natomiast, czy wada taka powinna być dostrzeżona przez uprawnionego już w trakcie zakupu rzeczy, tym bardziej, gdy uprawniony nie jest profesjonalistą i może nie mieć wystarczającego doświadczenia w badaniu efektów wykonania przedmiotu umowy.
Podstawową funkcją gwarancji jakości, jest ochrona uprawnionego z gwarancji (np. kupującego) przed konsekwencjami zepsucia się przedmiotu objętego gwarancją i przed niewłaściwym funkcjonowaniem tego przedmiotu pozostającym w związku z jego wadliwością. Gwarancja jakości obejmuje więc wady tkwiące w dostarczanym produkcie, a więc dotyczy jakości dostarczonych towarów bądź usług.
Rękojmia jest z kolei formą odpowiedzialności sprzedawcy względem kupującego za wady fizyczne lub prawne sprzedanej rzeczy, która istnieje z mocy samego prawa i nie wymaga stosowania dodatkowych porozumień umownych.
Ustawowa odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady sprzedanej rzeczy ma charakter absolutny, tzn. sprzedawca nie może się z niej zwolnić, obciąża go ona niezależnie od tego, czy to on spowodował wadliwość rzeczy, czy ponosi w tym zakresie jakąkolwiek winę, a nawet, czy w ogóle wiedział lub mógł wiedzieć o tym, że sprzedawana rzecz jest wadliwa.
Zgodnie z treścią art. 560-5611 Kodeksu cywilnego jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie.
Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.
Co istotne kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady. Sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego.
Sprzedawca może odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów. Jeżeli kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej.
Jeżeli rzecz wadliwa została zamontowana, kupujący może żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady. W razie niewykonania tego obowiązku przez sprzedawcę kupujący jest upoważniony do dokonania tych czynności na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy.
Od 1 stycznia 2023 r. termin rękojmia został zastąpiony brakiem zgodności towaru z umową. Do umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru na konsumenta (m.in. umów sprzedaży, dostawy, o dzieło będące towarem) nie stosuje się przepisów dot. rękojmi za wady, wynikających z Kodeksu cywilnego. Od wyżej wskazanej daty obowiązuje nowelizacja ustawy z 4 listopada 2022 r. o prawach konsumenta, ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. 2022 poz. 2337).
Nowelizacja przeniosła z kodeksu cywilnego do ustawy o prawach konsumentów (dalej jako: ustawa konsumencka) większość przepisów dotyczących konsumentów. Przy okazji wprowadzonej zmiany odchodzi się od takich pojęć jak wady fizyczna i prawna na rzecz niezgodności towaru z umową. Nowelizacja ustawy konsumenckiej wprowadza istotną zmianę w zakresie przedawnienia roszczeń. Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę nie przedawni się po upływie roku. Po 1 stycznia obowiązują ogólne terminy przedawnienia roszczeń, czyli w niektórych przypadkach nawet 6-letnie. Z roku do dwóch lat wydłużono czas, w którym można zgłosić, że towar był wadliwy już w chwili dostawy do klienta. Usunięto też możliwość skrócenia okresu rękojmi towarów używanych. Nowe przepisy porządkują również kolejność uprawnień, przysługujących konsumentowi w razie reklamacji towaru. W wypadku pierwszej reklamacji konsument może liczyć na naprawę towaru albo jego wymianę. Dopiero, gdy przedsiębiorca odmówi usunięcia wady albo wymiany, konsument otrzyma prawo odstąpienia od umowy. Po 1 stycznia skróceniu uległ termin, w którym przedsiębiorca ma udzielić odpowiedzi na złożoną przez klienta reklamację – dotychczasowy termin 30 dni wynosi tylko 14 dni. Nowe przepisy przesądzają również, że ze statusu konsumenta może korzystać również osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, która zawiera umowę związaną bezpośrednio ze swoim biznesem, pod warunkiem jednak, że z jej treści wynika, że nie ma ona dla tej osoby charakteru zawodowego (co będzie się oceniać biorąc listę rodzajów działalności gospodarczej wpisanej do CEiDG). Chodzi np. o zakupy sprzętu komputerowego przez osoby spoza branży IT. Co istotne, w przypadku produktów nabytych do końca 2022 r. konsumenci mogą składać reklamacje na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 stycznia 2023 r. czyli przed zmianami wprowadzonymi ustawą z 4 listopada 2022 r. o prawach konsumenta, ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. 2022 poz. 2337).
Jak wynika z powyższego, podstawową różnicą pomiędzy rękojmią, a gwarancją jest źródło pochodzenia uprawnień kupującego w przypadku zepsucia się zakupionego towaru lub ujawnienia jego wady. Prawa z tytułu rękojmi powstają automatycznie, na podstawie odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego w przypadku przedsiębiorców oraz począwszy od 1 stycznia 2023 r. ustawy o prawach konsumentów – w przypadku pozostałych osób. Gwarancja wymaga działania ze strony sprzedawcy lub producenta, który może ale nie musi jej udzielić kupującemu. Możemy więc powiedzieć, że rękojmia jest instytucją ustawową i powszechną, zaś gwarancja umowną i prywatną. O ile rękojmia (niezgodność towaru z umową) istnieje zawsze, o tyle gwarancja tylko wtedy, gdy udzieli nam jej sprzedawca lub producent danej rzeczy. Zakres praw przysługujących z tytułu rękojmi został ściśle określony w przepisach ustawowych, w przypadku gwarancji uprawnienia są uzależnione od treści dokumentu gwarancyjnego. W tym drugim przypadku to producent lub sprzedawca decyduje jaki zakres będzie miała udzielana przez niego gwarancja i jak długo może ona potrwać.
Autor: r. pr. Krzysztof Nieckarz
