Zgodnie z Kodeksem cywilnym spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i w tej też dacie zostaje on nabyty przez spadkobiercę. Skutkiem powyższego spadkobierca wstępuje w prawa i obowiązki majątkowe zmarłego spadkodawcy. Spadkobierca nabywa spadek z mocy samego prawa.
Aby nabyć spadek nie trzeba wcześniej składać żadnego oświadczenia o przyjęciu spadku. Nabycie to ma jednakże charakter tymczasowy, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić. Staje się ono ostateczne dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub zaistnienia okoliczności pozwalających na przyjęcie, że spadkobierca oświadczenie takie złoży (tak: J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 1012.).
W myśl art. 1012 Kodeksu cywilnego spadkobierca ma trzy możliwości co zrobić z otrzymanym spadkiem, tj. może:
- przyjąć spadek wprost (czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe),
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe),
- odrzucić spadek.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.
Nie można złożyć oświadczenia, o którym mowa pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu pod rygorem nieważności. Nie można też go odwołać.
Oświadczenie to może złożyć samodzielnie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osobą posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych są co do zasady osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo.
Z kolei w imieniu osób nieposiadających pełnej zdolności prawnej oświadczenie składają ich przedstawiciele ustawowi. Przyjęcie spadku wprost i odrzucenie spadku w imieniu osoby, która nie posiada zdolności do czynności prawnych, potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Jeśli sąd takiej zgody nie udzieli, oświadczenie złożone przez przedstawiciela ustawowego jest nieważne.
W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z art. 1015 § 1 k.c.: oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku można złożyć przed upływem 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o powołaniu jego osoby do spadku. Do czasu aż upłynie ten termin i do czasu złożenia oświadczenia – nabycie spadku jest tymczasowe. W tym okresie sytuacja spadkobiercy wygląda w następujący spsoób:
– spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko ze spadku – majątek spadkobiercy jest oddzielony od majątku spadkowego. Jeśli nastąpi proces o wykonanie obowiązku należącego do długów spadkowych, pozwany spadkobierca może żądać zawieszenia postępowania do czasu złożenia przez niego oświadczenia co do spadku lub upływu 6 miesięcznego terminu;
– spadkobierca nie może w tym okresie czasie zbyć spadku ani udziału w spadku, ani też zbyć przedmiotu należącego do spadku ani udziału w takim przedmiocie;
– spadkobierca nie może też w tym czasie uzyskać postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku ani tez aktu poświadczenia dziedziczenia, ponieważ złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływ 6 miesięcznego terminu jest konieczną przesłanką takiego oświadczenia (art. 1026 k.c. i 640 § 2 kodeksu postępowania cywilnego).
Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku przez spadkobiercę powoduje definitywne nabycie praw i obowiązków. Spadkobierca, który złożył oświadczenie o przyjęciu spadku nie może się już z niego wycofać. Majątek, który posiada łączy się z majątkiem spadkowym.
Złożenie z kolei oświadczenia o odrzuceniu spadku ma taki skutek, że spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył momentu otwarcia spadku (art. 1020 Kodeksu cywilnego). Zatem oświadczenie o odrzuceniu spadku skutkuje utratą przez spadkobiercę praw i obowiązków, które wchodzą w skład spadku. Z kolei jego udział w spadku przechodzi na jego spadkobierców.
W tym miejscu należy podkreślić, że wbrew potocznym opiniom, nie można odrzucić spadku na korzyść innej osoby (kolokwialnie mówiąc, zrzec się spadku na rzecz kogoś innego, innych spadkobierców). Spadkobierca ustawowy ma jedynie możliwość jeszcze przed śmiercią spadkodawcy – zrzeczenia się dziedziczenia przez zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia określonej w art. 1048 k.c. z przyszłym spadkodawcą.
Autor:
Adwokat Wioletta Jarosz-Cecuła
