Co to jest separacja?
Najprościej mówiąc separację można określić jako sformalizowane rozstanie się małżonków, którzy nie chcą się jeszcze rozwodzić, ale dają sobie czas na końcową decyzję o ich dalszej wspólnej przyszłości. Separacja nie rozwiązuje węzła małżeństwa tak jak rozwód.
Separacja faktyczna a separacja prawna.
Warto zaznaczyć, iż funkcjonują dwie formy separacji: faktyczna i prawna.
Faktyczna separacja polega na dobrowolnym i czasowym rozstaniu się małżonków poprzez podjęcie decyzji o braku prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. Żyją oni osobno, pozostając w dalszym ciągu małżeństwem. Jest to rozstanie się małżonków bez orzeczenia sądu i skutków prawnych – nie zmienia nic pod względem prawnym.
Separacja prawna orzekana jest przez sąd i wiąże się ze skutkami prawnymi – zniesienie majątkowych i niemajątkowych praw oraz obowiązków małżonków następuje na mocy orzeczenia sądu. Małżonkowie uzyskują dokument poświadczający fakt separacji z sądu. Separacja prawna potwierdza rozkład pożycia małżeńskiego w sposób zupełny, ale nie trwały – jest to rozwiązanie co do zasady „czasowe”, gdyż przepisy przewidują możliwość jej zniesienia. Jest możliwość przemyślenia decyzji o rozstaniu i ewentualnego powrotu do siebie małżonków.
Kiedy Sąd orzeknie separację?
W sytuacji, gdy żądanie orzeczenia separacji zgłasza tylko jeden z małżonków lub obydwoje, ale
mają oni wspólne małoletnie dzieci, to należy złożyć do sądu pozew, który następnie będzie rozpoznawany przez sąd w trybie procesowym. Wówczas sąd rozstrzyga taką sprawę wyrokiem.
Natomiast jeżeli małżonkowie są zgodni co do żądania orzeczenia separacji i gdy nie mają wspólnych małoletnich dzieci, to składają odpowiedni wniosek do sądu, który rozpatrywać go będzie w postępowaniu nieprocesowym. Wtenczas sąd orzeka postanowieniem.
Sąd w toku sprawy zbada, czy między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia.
Zupełny rozkład pożycia charakteryzuje się ustaniem więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej między małżonkami – ustała między nimi więź duchowo-emocjonalna (brak uczucia), więź fizyczna (nie współżyją ze sobą) oraz więź gospodarcza (brak wspólnego mieszkania, wspólnego ponoszenia kosztów życia codziennego i utrzymania dzieci, tworzenia wspólnego majątku).
Nie jest niezbędne, aby małżonkowie mieszkali osobno – mogą nadal pozostawać pod wspólnym dachem, ale rozkład pożycia małżeńskiego musi być zupełny.
Separacja nie wymaga rozkładu trwałego, jej charakter może być przejściowy i nie wyklucza ponownego powrotu do siebie małżonków.
Separacja jest alternatywą dla małżonków, którzy z różnych powodów, np. religijnych, nie chcą orzeczenia rozwodu.
Kiedy Sąd nie orzeknie separacji?
Przesłankami uniemożliwiającymi orzeczenie separacji przez sąd – tzw. przesłankami negatywnymi są:
- dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków (nie może dojść do separacji, jeżeli mogłoby wskutek tego ucierpieć ich dobro), np. gdy konsekwencją separacji byłyby niekorzystne zmiany w psychice dzieci lub gdyby pogorszeniu uległy warunki materialne, w jakich wychowywane są dzieci,
- zasady współżycia społecznego (jeżeli separacja byłaby z różnych względów z nimi sprzeczna), np. gdy wskutek separacji ciężko chory małżonek zostałby bez jakiejkolwiek opieki lub gdy małżonkowie opiekują się pełnoletnim dzieckiem z niepełnosprawnością wymagającym stałej opieki.
Skutki orzeczonej przez Sąd separacji.
Najważniejsze skutki separacji:
- pomiędzy małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa,
- odsunięcie małżonków od ustawowego dziedziczenia po sobie (w tym zanika prawo do zachowku po zmarłym partnerze),
- uchylone zostaje domniemanie, że dziecko urodzone podczas separacji jest dzieckiem męża,
- wzmianka o separacji zostaje wpisana w akcie małżeństwa,
- małżonkowie, pozostający w separacji, nie mogą zawrzeć innego małżeństwa.
Ponadto w orzeczeniu o separacji można uregulować kwestie związane z funkcjonowaniem małżeństwa podczas jej trwania, a dotyczące: winy rozkładu pożycia, władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, podziału majątku, czy też wspólnego zamieszkiwania małżonków. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. Istnieje możliwość dochodzenia alimentów na rzecz drugiego małżonka.
Pozew/wniosek o separację.
Pozew/wniosek o separację wnosi się według reguł właściwych dla rozwodu – należy złożyć w sądzie okręgowym (wydział cywilny), właściwym dla wspólnego miejsca zamieszkania. Jeśli takiego małżonkowie nie posiadają, należy wybrać sąd właściwy dla wspólnego ich pobytu. W przypadku braku wspólnego zamieszkania lub pobytu adresatem jest sąd właściwy miejscowo dla jednego z małżonków.
W treści pozwu muszą zostać wskazane dane obojga małżonków – ich nazwiska, numery PESEL, aktualne adresy zamieszkania. Podaje się także informację o liczbie, wieku i płci wspólnych dzieci, stosunków majątkowych oraz zarobków obojga małżonków.
Dokument musi zawierać dokładnie określone żądania. Oprócz separacji może to być żądanie: zasądzenia alimentów na rzecz małoletnich dzieci lub drugiego małżonka, ustalenia kontaktów z dziećmi, powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, ustalenia korzystania ze wspólnego mieszkania, podziału majątku. Pozew zawiera także uzasadnienie, czyli przedstawienie powodów zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego.
Do pozwu o separację trzeba dołączyć:
- akt małżeństwa,
- akty urodzenia wspólnych dzieci,
- zaświadczenie o zarobkach.
- inne dokumenty – rachunki potwierdzające wysokość kosztów utrzymania małoletnich dzieci stron (paragony, faktury), wydatki małżonka domagającego się zasądzenia na swoją rzecz alimentów i inne.
Pozew wraz z załącznikami składa się w dwóch egzemplarzach – oryginale i odpisie.
Opłata sądowa za separację małżeńską:
- 600 zł, jeśli sąd będzie orzekał o separacji podczas procesu,
- 100 zł, gdy wspólnie jest składany wniosek.
Zniesienie separacji.
Zgodnie z przepisami na zgodne żądanie małżonków sąd może znieść separację prawną. Z momentem zniesienia separacji jej skutki ustają. Sąd okręgowy rozstrzyga wówczas o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, mając na uwadze ich dobro, może też zadecydować o kontaktach, alimentach. Sąd orzeka również o ustroju majątkowym małżonków, którzy powracają do wspólności majątkowej, jednakże na zgłoszony wniosek mogą pozostać w ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Po zniesieniu separacji strony znowu mają takie same prawa i obowiązki jak każde małżeństwo.
Autor: r. pr. Mateusz Kisiel
